Słownik pojęć

PRZEDAWNIENIE

PRZEDAWNIENIE możliwość uchylenia się od zaspokojenia roszczenia po upływie określonego prawem terminu; instytucja prawa cywilnego, jedna z postaci dawności, służąca stabilizacji obrotu prawnego poprzez ograniczenie lub wyłączenie możliwości dochodzenia roszczeń na drodze sądowej po upływie określonego czasu. Poddanie roszczeń reżimowi przedawnienia stanowi rozwiązanie konfliktu pomiędzy interesami bezczynnego wierzyciela, który nie ma obowiązku niezwłocznego dochodzenia roszczenia, a interesem dłużnika, dla którego obowiązek zadośćuczynienia roszczeniu staje się zbyt uciążliwy po pewnym czasie, albo który nawet wykonał swoje zobowiązanie, lecz na skutek upływu czasu nie potrafi tego udowodnić. Służy też interesom obrotu gospodarczego pozbawiając skutecznej ochrony wierzyciela, który wskutek upływu czasu nie potrafi już udowodnić swojej wierzytelności. Przedawnienie roszczeń realizuje jedną z głównych zasad prawa cywilnego, iż ochrony sądowej należy udzielać tylko tym uprawnieniom majątkowym, które są lub mogą być efektywnie wykonywane.
Przedawnienie roszczeń jest obecnie zarzutem, więc nie jest uwzględniane z urzędu, lecz jedynie "na zarzut", czyli na podstawie stanowczego oświadczenia dłużnika, że pragnie on z tego uprawnienia skorzystać . Tradycyjny pogląd zakłada bowiem, że dłużnik może mieć interes, np. osobisty lub zawodowy, w tym, żeby powództwo przeciwko niemu zostało oddalone z przyczyn innych niż upływ czasu. Szczegółowe terminy przedawnienia poszczególnych rodzajów roszczeń zawierają dalsze księgi kodeksu oraz liczne ustawy szczególne. Ponieważ przedawnienie roszczeń wynika z upływu czasu, dużą rolę odgrywają także przepisy intertemporalne zamieszczone w ustawie Przepisy wprowadzające kodeks cywilny oraz ustawach nowelizujących Kodeks cywilny. Przedawnieniu podlegają wyłącznie roszczenia majątkowe, to znaczy takie, które w pierwszej kolejności prowadzą do powiększenia lub utrzymania dotychczasowego stanu majątkowego osoby uprawnionej. Jednak ze stosunku pracy podlegają przedawnieniu także roszczenia niemajątkowe – art. 291 k.p.. Wyjątkowo nie przedawnia się roszczenie windykacyjne dotyczące nieruchomości, co jednak nie wyklucza jej zasiedzenia. Dalsze księgi kodeksu, a także inne ustawy, przewidują liczne odstępstwa od przedstawionych zasad. Oto najważniejsze z nich:

  • dla roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych – 3 lata od od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia, lecz nie później niż 10 lat od daty popełnienia czynu; 10-letni termin nie znajduje zastosowania przy roszczeniu o naprawienie szkody na osobie;
  • dla roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych będących przestępstwami – 20 lat od daty popełnienia przestępstwa;
  • dla roszczeń przedsiębiorcy z tytułu dokonanej sprzedaży – 2 lata;
  • dla roszczeń z tytułu umowy przewozu – 1 rok;
  • dla roszczeń pracodawcy i pracownika ze stosunku pracy – 3 lata.

Ponadto orzecznictwo sądowe wypracowało dodatkowe szczególne reguły przedawnienia roszczeń ubocznych powiązanych z innym roszczeniem. Taki charakter mają odsetki za opóźnienie, które przedawniają się w terminie przewidzianym dla świadczeń okresowych, jednak najpóźniej z chwilą przedawnienia roszczenia o kwotę główną.
W przypadku roszczeń z określonym terminem płatności bieg przedawnienia rozpoczyna się z chwilą nadejścia tego terminu (wymagalność). W jego braku, gdy płatność zależy od określonej czynności wierzyciela np. od wypowiedzenia pożyczki bezterminowej, bieg przedawnienia rozpoczyna się przy fikcyjnym założeniu, że wierzyciel dokonał tej czynności najwcześniej jak tylko mógł. Szczegółowe regulacje prawne mogą ustanawiać odmienne zasady ustalania daty rozpoczęcia biegu przedawnienia. Tak jest w przypadku roszczeń deliktowych, gdzie datą początkową jest dzień popełnienia czynu niedozwolonego, albo dzień w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia.